Met “Barrier Tape” plaatste SpY een alledaags stedelijk gebruiksvoorwerp – dat gewoonlijk werd gebruikt om de beweging van mensen te sturen – in een ander perspectief en gebruikte hij het om een verrassend kunstwerk te creëren dat bezoekers uitnodigde tot interactie met de installatie. De nadruk lag op de wisselwerking tussen het werk en de natuurlijke elementen eromheen.

De installatie vormde een uitgestrekt, steeds van vorm veranderend oppervlak, waar bezoekers in en omheen konden cirkelen. Hangend aan parallelle snaren en bewogen door de wind slingerden de linten gezamenlijk als één, wat een majestueus zee-achtig geluid genereerde en een golfachtige beweging in de hele compositie creëerde.

Vanuit “Barrier Tape” werkte SpY verder aan een collectie sculpturale installaties gebaseerd op objecten uit het echte, alledaagse leven, hypnotiserende patronen en meeslepende ervaringen. Met zijn werk bevroeg hij stadslandschappen, verkende hij steden als playgrounds van verbeelding en creëerde hij immersieve ervaringen waarbij hij bezoekers onderdeel maakte van het werk.

De werken voor NDSM komen uit een reeks zelfportretten onder de titel Somnyama Ngonyama. Hierin besloot de visueel activiste en fotografe Zanele ‘om ditmaal de camera op henzelf te richten.’ In contrast tot hen levensproject van het documenteren van hun zwarte LHBTQ gemeenschap in Zuid-Afrika en daarbuiten is hen in deze portretten zowel geportretteerde als beeldmaker.

Over de serie zei Muholi in een gesprek met Renée Mussai dat de serie hen bevestigt die twijfelen wanneer ze tegen zichzelf spreken, wanneer ze in de spiegel kijken, om juist te zeggen: "Je bent ‘t waard. Je telt mee. Niemand heeft het recht je te ondermijnen, vanwege je zijn, vanwege je ras, vanwege je genderexpressie, omwille van je seksualiteit, om alles wat je bent."

Zanele Muholi woont en werkt momenteel in Umbumbulu. In 2009 richtten hen Inkanyiso (www.inkanyiso.org) op, een forum voor queer en visuele (activistische) media en in 2002 waren hen medeoprichters van het Forum for Empowerment of Vrouwen (FEW).

De foto’s van Zanele Muholi worden van 1 aug. tot 14 september getoond op de ‘NDSM Billboards’, waarmee Stichting NDSM-werf ruimte biedt aan kunstenaars op grote bouwborden: “In aanvulling op de bouwborden op het westelijk deel van de NDSM waar volop gebouwd wordt geven we op NDSM-oost kunstenaars de gelegenheid op bouwborden hun artistieke statements aan te plakken. Met haar 10 hectare vormt de werf een prachtige achtergrond voor grote beelden in reactie op de context van de NDSM om zo het werk groots zichtbaar te maken voor Noorderlingen en Amsterdammers. Met dit werk van Zanele Muholi gaan we in op de vraag wie er gerepresenteerd wordt in de publieke ruimte en welke stemmen daar gehoord en gezien worden om zo een meerstemmige publieke ruimte te creëren, vooral nu met Pride Amsterdam”, aldus curator Petra Heck.

Het werk verwees oorspronkelijk naar de oorlog in Syrië, waar op een wijdverspreid beeld in de media te zien was hoe burgers in Aleppo zich schuil hielden achter drie bussen. De bussen waren neergezet als een van de vele barricades in de stad ter bescherming van burgers voor scherpschutters.

‍

Stichting NDSM-werf vraagt met dit kunstproject aandacht voor niet alleen de oorlog in Syrië, maar ook voor Oekraïne en wil ook andere conflictgebieden en burgers en slachtoffers niet uit het oog verliezen. Zo verbindt Halbouni’s ‘Monument’ de stemmen uit Syrië aan de stemmen uit Oekraïne en die van andere brandhaarden in de wereld. Het werk staat voor Halbouni voor hoop, vrijheid en menselijkheid.

Curator Petra Heck: “Oorlogssituaties, crises, vluchtelingenstromen; de aandacht ervoor ebt weg zodra het nieuws wordt overgenomen door ander nieuwswaardige gebeurtenissen. Manaf’s werk uit 2017 refereerde toen aan Syrie en Syriërs. En is nog steeds actueel als je denkt aan de opvang in Nederland bijvoorbeeld, aan de ongelijke situaties die ontstaan bij verschillende vluchtelingenstromen, aan wie er meteen aan het werk kan en wie niet. En daar zijn alleen maar vluchtelingen bijgekomen zoals nu uit Oekraïne. De balancerende bussen staan fier, fragiel en tegelijkertijd krachtig met hun neuzen naar boven om oorlogsgebieden en slachtoffers vooral niet te vergeten, zoals Ama van Dantzig het noemde: als een ‘highway to heaven’.”

(Un)monumenting

Het project van Halbouni wordt gepresenteerd in de programmareeks ‘(Un)monumenting’. Centrale vraag in de reeks is: Wat zou een monument vandaag de dag moeten of kunnen zijn en voor wie? De stichting nodigt voor dit programma makers en kunstenaars uit om op deze vraag te reflecteren door op de werf een (tijdelijk) werk te creëren of te presenteren.

De containerboog is voor menig festivalbezoeker inmiddels niet meer weg te denken als icoon van de NDSM-werf. Ooit geplaatst als decorstuk voor DGTL maken nu ook andere festivals er gebruik van. Door het wegvallen van de festivals in corona-tijd besloot Stichting NDSM-werf de boog periodiek een andere invulling te geven, om het dynamische gevoel wat het festivalseizoen geeft, te symboliseren. Hiervoor nodigt ze kunstenaars uit om er een invulling aan te geven. Voor deze tweede editie hadden Stichting NDSM-werf, festival DGTL en STRAAT Museum de handen ineen geslagen om het kunstenaarsduo Karski & Beyond te vragen.

Karski (1974) en Beyond (1983) is een kunstenaarsduo uit Nederland. Ze hebben een achtergrond in grafisch ontwerp en zijn zeer intensief betrokken bij de graffiti-scene.

Als experiment begonnen ze in 2012 samen te werken. Omdat de eerste collectief gemaakte muurschildering goed beviel, besloten ze hun krachten te bundelen. Hun werk staat bekend om het gebruik van originele en levendige kleurencombinaties. Het bevat realistische, grafische en abstracte elementen, vaak met een verrassende diepte en veel dynamiek. Voor Karski & Beyond is kunst een manier om je uit te drukken, en het maken van gigantische schilderingen, zoals deze op de containerboog, geeft hen het gevoel dat ze leven. “Als duo zoeken we graag de grenzen voor zoveel mogelijk contrast en diepte op.”

Benieuwd naar alle verschillende jasjes van de containerboog door de afgelopen jaren? Bekijk het artikel in het online magazine.

Tuindorp Oostzaan werd 100 jaar geleden gebouwd, vooral als tuindorp voor de medewerkers van de Nederlandsche Dok- en Scheepsbouw Maatschappij (NDSM). Raimond Wouda legde de afgelopen 30 jaar dit deel van Noord vast, wat in een publicatie en een tentoonstelling bij het stadsarchief zichtbaar is, en nu ook op drie billboards op NDSM-werf getoond wordt, dichtbij de bron.  

Zijn moeder en oma groeide er op en hij woonde er de eerste jaren van zijn leven. Raimond Wouda over Tuindorp Oostzaan: “Naarmate ik ouder werd, werd mijn relatie met Tuindorp complexer en ambivalenter. Het was een plek die me zowel vreemd als vertrouwd was. Ik begon foto's te maken van de wijk en zijn bewoners om beter te begrijpen wat het voor mij betekende. Tuindorp is mijn meest persoonlijke werk geworden.’’  

Geïnspireerd op de idealen van de Engelse tuinsteden werden de tuindorpen in Amsterdam gebouwd, met als eerste Tuindorp Oostzaan. Net achter de NDSM zodat men lopend of fietsend naar hun werk konden gaan. De tuindorpen kregen vergeleken met de bebouwing aan de andere kant van het IJ meer ruimte, tuinen, pleinen en (culturele) faciliteiten om als ontmoetingsplekken te dienen en een gevoel van gemeenschap te creëren. De hechte gemeenschap veranderde door de tijd heen, het gebied werd uitgebreid na de oorlog waarna arbeidsmigranten en jonge gezinnen naar Noord kwamen. De meest ingrijpende verandering was natuurlijk het failliet gaan van de NDSM. Hiermee verdween de industrie en langzaamaan andere publieke functies als de bibliotheek ook voor een groot deel.  

Op de bouwborden is nu een selectie van foto's te zien die een blik werpen op het grotere verhaal dat Raimond heeft vastgelegd. Een geschiedenis over leven en wonen in een veranderende stad, een perspectief op de gemeenschap en omgeving van Tuindorp Oostzaan. De oude vanzelfsprekende verbondenheid tussen Tuindorp Oostzaan en NDSM als voormalige scheepswerf, als baken in het stadsdeel, bestaat niet meer. Wel is er een nieuwe publieke en een zogenaamde ‘culturele werf’ voor in de plaats gekomen. Op de bouwborden wordt het tuindorp en haar bewoners en NDSM opnieuw met elkaar in verbinding gebracht.  

De foto's van Raimond Wouda worden getoond op de ‘NDSM Billboards’, waarmee Stichting NDSM-werf ruimte biedt aan kunstenaars op grote bouwborden: “In aanvulling op de bouwborden op het westelijk deel van de NDSM waar volop gebouwd wordt geven we op NDSM-oost kunstenaars de gelegenheid op bouwborden hun artistieke statements aan te plakken. Met haar 10 hectare vormt de werf een prachtige achtergrond voor grote beelden in reactie op de context van de NDSM om zo het werk groots zichtbaar te maken voor Noorderlingen en Amsterdammers”, aldus curator Petra Heck.

Fase 1

Het project Toren van Babel was een concept van kunstenaar Guido van der Werve. In zijn concept nam Van der Werve het Bijbelse verhaal als uitgangspunt. In dit verhaal werd op aarde slechts één taal gesproken en omarmde men collectief dezelfde gedachte: het bouwen van een stad met een toren die tot de hemel zou reiken. Maar God daalde na deze daad van hoogmoed neer, zorgde ervoor dat mensen allemaal andere talen spraken en verspreidde iedereen over de wereld. Doordat de mensen elkaar niet meer konden verstaan, werd de bouw gestaakt.

‍

Hoe een hedendaagse Toren van Babel eruit zou zien, met juist zoveel mogelijk mensen met verschillende achtergronden, talen en stemmen, was wat Guido van der Werve met dit project bevroeg. Stichting NDSM-werf en TAAK gaven deze vraag vorm in een architectonische installatie waarin een zekere meerstemmigheid van de stad tot uitdrukking kwam. De nadruk lag juist op het verschil, de verscheidenheid en de (culturele) rijkdom die daarin schuilde. Bekijk in de video een portret waarin Guido van der Werve (in het Engels) over de Toren van Babel en zijn kunstpraktijk sprak:

WORKSHOPS‍

De meerstemmigheid kreeg ook vorm in verschillende speciaal ontwikkelde workshops waaraan Amsterdammers en gemeenschappen met verschillende culturele, politieke, sociale of religieuze achtergronden van uiteenlopende leeftijden deelnamen. Het uitgangspunt was de vraag hoe zij nadachten over hun ideale stad en welke waarden daarin voor hen van belang waren. De workshops werden gegeven door kunstenaars Fouad Lakbir, Tina Lenz, Mick La Rock, Olfa Ben Ali, Bengin Dawod, Rianne van Duin, Brendan Jan Walsh en Perrine Philomeen, die allen vanuit hun eigen praktijk en discipline werkten met thema’s als eigenaarschap, zichtbaarheid en het vertellen en uitwisselen van verhalen.

‍

De uiteenlopende ‘bouwstenen’, ideeën en verhalen werden vertaald naar visuele uitkomsten die tussen 23 september 2021 en storm Eunice in februari 2022 een plek in de Toren kregen. Er waren banners, foto’s, een video, een geluidsinstallatie met verhalen, een Toren van Babel-krant gemaakt door leerlingen van basisschool Klein Amsterdam en een zelfgebakken bakstenen muurtje dat in de toren werd opgenomen. Brendan Jan Walsh repeteerde een libretto dat was geschreven door Guido van der Werve en dat op 7 oktober werd opgevoerd door het speciaal voor de toren samengestelde koor en het Promenade Orkest. Zo werd de Toren van Babel een metafoor voor hoe de ideale meerstemmige stad eruit zou kunnen zien en welke waarden en ideeën daarbij van belang waren.

‍

Check voor achtergrondverhalen over de Toren van Babel het depot van het NDSM Online Magazine.

‍

Vanaf 5 mei 2022 was Fase 2 van de Toren van Babel zichtbaar: de toren stond in de steigers, om zo aan te geven dat het nog steeds een work in progress was. Naast de video’s en het libretto was er een 3D-schets te zien van Guido die illustreerde hoe hij zijn ideale Toren van Babel uiteindelijk gerealiseerd wilde zien: met een pad waar je eindeloos naar boven en naar beneden kon lopen. Het pad was toen als platte route te bewandelen.

Goldendean: BIG FAT TRANS LIGHT MERQUEER

Locatie: Y-HELLING

‍

De Zuid-Afrikaanse kunstenaar Goldendean (Dean Hutton) maakte opblaasbare zachte sculpturen die de contouren van hun eigen lichaam weergaven. Speciaal voor de NDSM-werf creëerde hen de ‘Big Fat Trans Light MerQueer’, een hybride tussen mens en zeemonster die uit het IJ-water gekropen leek te zijn – met tentakels. Hen liet zich inspireren door volksverhalen over zee-meer-volk, zoals de ‘Zeemeermin van Edam’ en ‘Mamlambo’, een riviergodin met een slangachtig uiterlijk uit de Zuid-Afrikaanse en Xhosa-mythologie, die vaak werd afgebeeld als zeemeermin. Wanneer ze gevangen werden, brachten ze naar verluidt voorspoed.

‍

Goldendean deelde momenten van zachte moed om het recht van alle lichamen te bevestigen om te bestaan, gevierd en beschermd te worden. Hen riep tedere gevoelens op door weloverwogen te doen alsof hen gek en speels was, soms een clown, soms een krijger, altijd kwetsbaar… Radicaal zacht in een compromisloze wereld… Een tenderqueer investeerde vertrouwen in een publiek om vriendelijk te reageren, om onze lichamen samen veilig te laten zijn, om queer ruimte te geven, ongeacht de manier waarop we elkaar soms tekortdeden.

Johannes Büttner: Free Energy II, Peak Panic

Locatie: waterkant bij Pllek

‍

In zijn sculpturen, installaties en video’s ging Johannes Büttner (Duitsland, 1985) in op sociaal-economische thema’s als energie, arbeid in het digitale tijdperk en macht. Daarbij werkte hij samen met mensen met uiteenlopende achtergronden: van mindset- en businesscoaches en bakkers tot mensen uit de ‘digitale arbeidersklasse’.

‍

Johannes Büttner toonde sculpturen die hij maakte in opdracht van Into Nature, een expositie in het Drentse Bargerveen, gecureerd door Hans den Hartog Jager, waarin energie centraal stond. Büttners lichtgevende sculpturen werkten op batterijen gemaakt van aluminium, magnesium en aluin kristallen. Het verhaal ging dat ze zich steeds opnieuw oplaadden, waardoor deze accu’s oneindige energie zouden leveren. De batterijen liet Büttner ontwerpen door ‘free-energy engineers’, een online community die geloofde dat er al lang milieuvriendelijke, duurzame en gratis energiebronnen bestonden, maar dat die door grote bedrijven en regeringen uit eigenbelang verborgen werden. Ergens tussen waarheid en fictie, (pseudo)wetenschap en geloof, en in reactie op het ontbreken van de mogelijkheden om dit te verifiëren, riep het werk alternatieve manieren van beeldvorming op.

‍

Hiernaast toonde Johannes lightboxes met reclame-achtige foto’s van ‘survival hacks’ voor een post-apocalyptisch scenario. Hoe maakte je licht in crisistijd? Geconfronteerd met een pandemie en het bewustzijn van klimaatverandering werd het werk uit 2016 nu anders gezien. DIY-creaties en creativiteit om met nieuwe catastrofes om te gaan leken onvermijdelijk.

Alice Wong & Crys Leung: COHESION

Locatie: LOAD OUT

‍

Alice Wong was een story designer. Door te laten zien hoe onze perceptie van de werkelijkheid was geconstrueerd, probeerde ze complexiteit om te zetten in begrijpelijke verhalen. Voor dit project werkte ze samen met Crys Leung, communicatie-ontwerper, die de rol van media en de relatie tot identiteit in haar werk onderzocht.

‍

Alice en Crys onthulden ‘COHESION’, een grootschalige installatie die gefragmenteerde elementen op de NDSM met elkaar verbond. De reflecterende cirkel stond voor eenheid en voor collectiviteit; men kon allemaal samenkomen en meer worden dan de afzonderlijke delen. Omdat de totale cirkel niet vanuit een enkele positie in de ruimte kon worden begrepen, creëerde het werk een oneindig aantal perspectieven, afhankelijk van het gezichtspunt. Het proces van interactie vanuit verschillende hoeken, hoogtes en afstanden maakte duidelijk hoe men collectief vormgaf aan een gedeelde werkelijkheid, waarbij geen enkel perspectief boven het andere mocht staan. Zichtbaar en onzichtbaar, gezien en ongezien waren allemaal even waardevol.

‍

Ontwerper en illustrator Luca Boscardin was een van de twee winnaars van de Open Call die in 2021 werd uitgeschreven door Stichting NDSM-werf. Zijn project Animal Factory bestond uit minimalistisch vormgegeven metalen dieren, zoals een krokodil en een giraffe. De werken nodigden uit om op te zitten of juist op te klimmen en speelden zo met het idee van de NDSM-werf als urban jungle.

‍

Animal Factory was een verzameling dieren die op een eenvoudige en abstracte manier waren ontworpen, elk met behoud van de exacte grootte en verhoudingen van de echte dieren. De objecten – een giraffe, gorilla, krokodil en wolf – werden gekenmerkt door een minimale vorm, gemaakt van metalen buizen en een minimaal gebruik van kleur: elk exemplaar was geschilderd in één enkele tint, om zo voorbijgangers aan te moedigen hun geest open te stellen en hun fantasie de vrije loop te laten. Waar vanuit een bepaalde hoek de stalen constructie geen specifieke vorm leek te hebben, werden vanaf een andere plek de contouren van een gorilla duidelijk zichtbaar. Zo vormden de dieren verrassingen in het industriële landschap.

Met de objecten hoopte Luca Boscardin aan te zetten tot creativiteit en multifunctioneel gebruik van de werf. Zo kon de gorilla ook dienen als een speelobject, was de giraffe wellicht een alternatief hulpmiddel voor een work-out en was de krokodil een geschikte plek voor bezoekers om neer te strijken met een kopje koffie. Als ontwerper van speelgoed tekende Luca dagelijks ruimteraketten, fantasiewezens, denkbeeldige personages en supersnelle auto’s. Met de levensgrote metalen dieren gaf hij bezoekers van de werf de ruimte hun eigen verbeeldingskracht te gebruiken en nodigde hij jong en oud uit om te spelen, hangen of sporten.

Animal Factory kwam tot stand met de hulp van staaltimmerman Iwan Snel, die ook gevestigd was op de NDSM-werf. Het gehele project werd ontworpen en geproduceerd in de directe omgeving van NDSM. Tegenwoordig zijn de dieren te vinden in het hellingpark op de west-zijde van de NDSM-werf, naast het gebouw Noord Dok.

Voor deze editie van ADE nodigde Stichting NDSM-werf de kunst- en activistische groep Tools for Action + Floor uit om hun terrein te gebruiken als een openbare oefenruimte voor RÆV REHEARSAL. Zij nodigden het publiek uit om nieuwe vormen van samenzijn te repeteren. Met een Bluetooth-speakersysteem, zwevende opblaasbare sculpturen en een minimalistische technobeat bewogen ze zich door de stad als een stralende, dansende zwerm. De straten werden de club, de trappen, rotondes en banken fungeerden als tijdelijke podia.

RÆV REHEARSAL

RÆV REHEARSAL werd in de zomer van 2021 in Rotterdam geïnitieerd door beeldend kunstenaar Artúr van Balen, oprichter van Tools for Action, en choreograaf Floor van Leeuwen. Elke week repeteerden ze de dansende zwerm in de openbare ruimte met een vaste groep van twintig ravers, die bij sommige edities groeide tot meer dan tachtig mensen. Na twee massale edities van Unmute Us, de protestmars voor een meer open evenement- en nachtcultuur in Amsterdam, was er een sterke behoefte bij mensen om samen te komen, te dansen en plezier te maken. Door te dansen konden mensen hun protest op een vreedzame manier uiten.

‍

Artúr van Balen, oprichter en kunstenaar bij Tools for Action, legde uit: “Eigenlijk was dit bedoeld als een nieuwe vorm van manifestatie met de potentie om uit te groeien tot een protest. We gebruikten de repetitie als format, omdat dit ons vanuit juridisch perspectief de mogelijkheid gaf om met meer dan honderd mensen in de open lucht samen te komen, ongeacht de veranderende coronaregels.” Floor van Leeuwen voegde daaraan toe: “Ik zag de repetitie als een manier om collectieve beweging samen te oefenen, op elkaar af te stemmen, nieuwe mensen te ontmoeten en zelfs op afstand met mensen te dansen, ook als ze op hun balkon stonden.”

Zwermen

RÆV REHEARSAL was gebaseerd op de bewegingsprincipes van zwermen. Net zoals bij een zwerm vogels was er geen centraal punt of hiërarchisch georganiseerde beweging; de richting werd bepaald door de groep terwijl ze zich voortbewoog. Tijdens elke repetitie moesten mensen zich op ongeveer drie meter afstand van elkaar bewegen en dansen. Op basis van deze principes werd het publiek uitgenodigd om op 15, 16 en 17 oktober mee te doen en deze collectieve beweging samen te repeteren.

Muziek

RÆV REHEARSAL werkte telkens met een andere dj. Terwijl de zwerm zich door openbare ruimtes bewoog, van iconische plekken naar woonwijken, was het doel om geluiden te vinden die resoneerden in de lokale omgeving of nieuwsgierigheid opwekten. Tijdens eerdere edities traden dj’s op zoals Sukubratz, een Chileense dj die techno combineerde met reggaeton, Cheb Runner, een Marokkaanse dj die elektronische dansmuziek mengde met chaabi (een stijl uit de Marokkaanse folklore), en DJ DanceDivine, een queer artiest uit Brussel.

ADE

Op 15, 16 en 17 oktober verzamelde een groep van maximaal honderd mensen zich bij de NDSM-werf om dansend door Amsterdam-Noord te trekken. Verschillende collectieven, dj’s en gemeenschappen sloten zich aan bij dit initiatief. De line-up werd later bekendgemaakt. Het waren drie onvergetelijke avonden waarin een dansende zwerm zich door de stad verplaatste, haar hartslag liet doorklinken tijdens de pandemie en ruimtes activeerde met lichamen, muziek en licht.

Als een echo van de transformaties binnen de clubcultuur bracht RÆV REHEARSAL de noodzaak naar voren om nieuwe vormen van socialiteit en onderlinge relaties te verkennen door de openbare ruimte op te eisen en te herprogrammeren.

Public Air Filters was één van de twee winnende inzendingen van de NDSM Open Call in 2021. Voor dit werk stelde kunstenaar Anne-Jan Reijn zich de vraag wat er zich eigenlijk afspeelde in de buitenlucht die we inademen. Door lucht in de openbare ruimte te filteren, ontstond er automatisch een tweedeling: gefilterde lucht en ongefilterde lucht. Hierdoor werd er direct een vraag opgeworpen: was de ongefilterde lucht dan misschien niet te vertrouwen? De serie sculpturen van Anne-Jan was tussen juli en oktober te bezichtigen en was in deze periode veranderlijk. Dit trage proces vormde in feite de essentie van het werk.

In theorie liet iedere kubieke meter gefilterde lucht een residu achter op de buitenkant van de filters. De kunstenaar wilde spelen met dit residu, waardoor er een archeologie van luchtfilter-vervuiling ontstond, waarbij een vorm van manipulatie geoorloofd was. Wat als dat residu op de filters de meest waanzinnige gekleurde kristallen vormde? Had dat een direct psychologisch gevolg, waardoor de lucht die we inademden bijvoorbeeld onwenselijk of onaangenaam werd? Reijn speelde met het idee van gevaar dat we niet konden zien. Onzichtbare risico’s die zich in de lucht bevonden, zoals asbest of een virus, boezemden angst in, maar konden ook een vorm van ontzag oproepen. De kunstenaar bood met dit werk een ander perspectief op dit gegeven door het materialiseren van het onzichtbare. “We waren voortdurend verbonden met onzichtbare materie – en daarmee ook de risico’s – en we probeerden deze stelselmatig uit te bannen. In het toenmalige tijdsgewricht stond de vertrouwensband die we hadden met wetenschap en politiek onder grote druk”, aldus Anne-Jan Reijn.

‍

De kunstenaar beweerde onder geen beding dat de gefilterde lucht veiliger was dan de ongefilterde lucht: “Het ging hier echt om een kunstwerk, dat speelde met het idee van onderscheid.”

‍

Lees ook het interview met Anne-Jan Reijn in het Digitale Depot - Online Magazine.

In het voorjaar van 2021 was het stiller op de NDSM-werf dan gewoonlijk. Dit had alles te maken met de Corona pandemie die het hele land, en de hele wereld, in haar greep hield. Vanwege de sociale veiligheidsrestricties was programmeren op het buitenterrein van de NDSM-werf een uitdaging. Toch zochten we bij Stichting NDSM-werf naar manieren om de publieke ruimte van NDSM zo mooi en toegankelijk mogelijk te maken, ook al was het stiller dan voorgaande jaren in deze periode.

Uit deze gedachte kwamen de NDSM Werftuinen tot stand: 30 tot 50 tuinbakken waar NDSM'mers konden gebruiken als klein stukje stadstuin. Allemaal op minimaal een halve meter afstand van elkaar, zodat de gebruikers konden tuinieren met de inachtneming van social-distancing". Het bleek een groot succes: alle tuintjes werden gelijk in gebruik genomen door bewoners, bezoekers, kunstenaars, buren, en sommige ondernemers op en rond de NDSM-werf. Vanaf het vroege voorjaar t/m het najaar werden er bloemen, groentes, en andere planten verbouwd op het plein tussen de Y-helling en Noorderlicht. Er werden ook workshops gegeven aan kleine groepjes tuinierders en aan het einde van het seizoen was er een heuze NDSM werftuin community ontstaan.

Wat zou een monument anno nu moeten of kunnen zijn, voor wie, en wie bepaalt dit? Stichting NDSM-werf nodigde voor hun programmareeks (Un)Monumenting makers en kunstenaars uit om op deze vragen te reflecteren door een (tijdelijk) werk op de werf te creëren. Voor (Un)Monumenting #1 werd collectief Frerara – Frederick Calmes, Raquel van Haver en Raul Balai – uitgenodigd om de Tekenopdracht 2020, die zij realiseerden in opdracht van Stadsarchief Amsterdam, op de NDSM-werf zichtbaar te maken. (Un)monumenting #1 presenteerde Frerara met beelden uit ‘Ademhaling van de Stad’, waarin onderbelichte Amsterdammers en hun verhalen centraal stonden.

Vanaf 9 april 2021 waren op drie bouwborden op de werf tekeningen te zien van Frerara, die zij maakten binnen het kader van “Ademhaling van de Stad”. Het collectief zag de stad als een ‘levend orgaan dat elke ochtend wakker wordt en nooit in zijn geheel slaapt’. Juist in die precaire tijd werd duidelijk wie de luxe had om thuis te kunnen werken, en wie niet. Schoonmakers, sekswerkers, buschauffeurs; uiteenlopende personages vormden de hoofdrol in de tekeningen die de drie kunstenaars afzonderlijk portretteerden, fascineerden of belichaamden. Bij de bouwborden konden bezoekers met hun smartphone audiofragmenten beluisteren over de beelden en/of geportretteerden. De drie kunstenaars brachten thema’s als het archief, transitie, kunst en cultuur en de handtekening van de stad samen in hun werk. Hiervoor deden ze onderzoek naar de bewoners van de stad Amsterdam en specifiek naar het voortzetten van de traditie om de stad levend te houden als ritueel. Zo lieten ze met de tekeningen een ander gezicht van Amsterdam zien en creëerden ze een tijdelijk ‘monument’ voor een aantal onderbelichte stedelingen. Op 9 april startte niet alleen de presentatie op de NDSM-werf, maar overhandigden Frederick, Raul en Raquel ook de tekeningen fysiek aan het Stadsarchief om daarin opgenomen te worden. De verzameling tekeningen werd door het Stadsarchief gepubliceerd in drie afzonderlijke zines, die bekeken en gekocht konden, en er werd toegewerkt naar een mooie publicatie dat jaar. Bijzonder was dat het onderwerp ‘Ademhaling van de Stad’ door Frerara al vóór de coronapandemie was ingediend bij het Stadsarchief, en het had sindsdien alleen maar aan urgentie heeft gewonnen.

Vervolg (Un)monumenting

Het mondiale gesprek over monumenten maakte dat de Stichting dit moment aangreep om de historie van de werf meer naar de oppervlakte te brengen. Wat kon een gedenkplek zijn, betekenen, en wie had hier een stem in? En de vraag te stellen wie het verdiende om in de openbare ruimte aanwezig te zijn en wie zich gerepresenteerd voelde (en wie niet)? Vanuit de wens van Stichting NDSM-werf voor een meerstemmige publieke ruimte gaf de stichting verscheidene kunstenaars opdracht hun visie hierop te geven op de werf. Het project (Un)monumenting bestond uit meerdere episodes: voor elk hoofdstuk nodigde de stichting één of meerdere kunstenaars uit om te reflecteren op het thema 'monumenten' van de toekomst. Op dat moment werd gewerkt aan Unmonumenting #2, een videowerk van de Turks-Nederlandse kunstenares Belit Sağ, waarin ze de onzichtbare geschiedenis van de NDSM-werf belichtte. In de video, een samenwerking met het Instituut voor Beeld en Geluid, onderzocht Belit Sağ met gebruik van archiefmateriaal de rol van vrouwelijke Turkse arbeidsmigranten op de werf.