De twee vrienden, Jasper Van Den Berg en Roel Wouters, verkopen deze soep voor het goede doel. Onder de naam Mirror Soup Kitchen spiegelen zij elke vrijdag op de werf dezelfde soepgerechten als die van het activistische kunstenaarscollectief Kukhnia uit de Oekraïense stad Lviv.

Dit collectief kookt eenvoudige, vegetarische soepen vanuit huis en delen deze uit aan oorlogsvluchtelingen of andere mensen in nood. Inmiddels doen ze dit vanuit 7 locaties in Lviv.

Omdat op dit moment in Lviv directe toegang tot goederen en geld erg moeilijk is, zorgde Roosje Klap met haar netwerk ervoor dat met o.a. de opbrengst van Mirror Soup Kitchen een grote vrachtwagen vol met noodzakelijke goederen en granen en twee touringcars naar Lviv gestuurd kon worden. Zij namen meer dan honderd mensen op de vlucht mee terug.

Stichting NDSM-werf steunt dit initiatief van harte en op 5 mei 2022 hosten we een XL-editie bij de Toren van Babel.

Directe steun op afstand

Het idee voor Mirror Soup Kitchen ontstond ruim twee jaar geleden toen in Beiroet Rani Al Rajji, een bevriende clubeigenaar begon met koken voor zijn gemeenschap in het verwoeste centrum van de stad. De explosie in de haven was het laatste zetje om niet meer te dansen maar om vanuit zijn club honderden simpele maaltijden per dag te bereiden en te serveren. Om hem te steunen besloten buren Jasper van den Berg en Arne Hendriks om vanuit hun huizen precies deze recepten wekelijks te gaan spiegelen en te gaan verkopen aan hun vrienden en mensen uit de buurt. Deze manier en regelmaat zorgde ervoor dat de aandacht vastgehouden werd op de plaats van urgentie en niet met de tijd vervloog.

Zelf soep koken?

Ben je zelf enthousiast geworden om te helpen, maar woon je niet in de buurt van de NDSM-werf? Dan kun je nu de recepten thuis nakoken. Download hier het eerste recept en lees hoe je ook andere recepten van Kukhnia kunt vinden en koken. Nodig je vrienden en familie uit en laten we zorgen dat we samen zoveel mogelijk ophalen voor Kukhnia 💙💛

Wil je op de hoogte blijven? Volg ons dan op @mirrorsoupkitchen en @ndsm.

Kan je wat meer vertellen over je achtergrond en je ervaring als curator?

Mijn achtergrond ligt vooral in event management en productie. Ik cirkel al een jaar of tien rond in de hospitality, maar ben op gegeven moment ook events gaan doen – bijvoorbeeld in de A’DAM Toren. Ik werk nog niet zo lang als curator; het eerste grote project dat ik deed was deze op NDSM. Via Serginho (Stekkel, red.) kwam ik bij Stichting NDSM-werf terecht. Het gesprek dat daaruit volgde ging over kansen geven aan nieuwe curatoren. Dat klopte voor mij helemaal, omdat ik al lang events doe, maar zelf nog nooit een programma van dit formaat had samengesteld.

Wel was ik als operational manager van de Members Club van de A’DAM Toren al betrokken bij community-gerichte en sociale events – een groot contrast met de commerciële events die ik altijd al deed – en ik merkte dat ik me daar erg thuis voelde. Ik wil een deel van de tijd die ik in deze sector stop wijden aan events die iets betekenen voor veel verschillende Amsterdammers.

Ik doe mijn werk omdat ik een onvergetelijke ervaring wil creëren

‍

Corona is voor veel mensen een grote switch geweest. Veel event managers, waaronder ik, moesten stoppen of hebben veel downtime gehad. Dat doet je dan afvragen: wanneer alles hierna weer op gaat starten, wat wil ik dan écht doen met dit werk?

Waar haal je als curator inspiratie vandaan? En wat voor ambities heb je wat betreft cureren in de toekomst?

Ik vind dat de waarde van wat curatoren doen – mensen samenbrengen middels evenementen – wordt onderschat. Ik heb altijd gezegd dat ik mijn werk doe omdat ik een onvergetelijke ervaring voor mensen wil creëren. Ik wil mensen raken met een verhaal. Wat dat betreft moet een programma in elk aspect kloppen en ervoor zorgen dat je wordt meegenomen in een verhaal.

Daarom vind ik het zo interessant om mijn werk als curator te combineren met mijn ervaring als producer en event manager. Als het verhaal en de ervaring beiden kloppen, wordt het programma onvergetelijk. Ik ben constant online op zoek naar artiesten en hoe zij zijn samengebracht op events die al plaatsgevonden hebben.

Je zet even je Spotify aan, maar wat je niet meekrijgt, is het hele proces van de artiest

‍

Welk aspect van het werk en de identiteit van curatoren en makers maak jij het liefst zichtbaar?

Naast het feit dat er personen en thema’s in het licht zijn gezet door de makers van de (Come To) Light kunstwerken, wilden wij in dit programma niet alleen individuen, maar ook bepaalde beroepen en soorten werk belichten. Anna (Martinova, artiestennaam Tulpa Dusha, red.) heeft bijvoorbeeld een performance gedaan met live synthesizers. Zij legt daarmee de labour en het procesmatige van het muziek maken bloot. Wij wilden onder andere laten zien hoeveel kunstenaars er wel niet kunnen schuilen achter één kunstwerk.

Het is tegenwoordig zo makkelijk voor ons. Je zet even snel je Spotify aan, maar wat je niet meekrijgt, is het hele proces van de artiest dat erachter zit. Dat is vandaag de dag zo onderbelicht. Eigenlijk wilden we ook nog samenwerken met een scenograaf – iemand die theaterstukken vormgeeft met kostuums, decorstukken, licht, noem maar op. Aan het eind van een theatervoorstelling klapt iedereen en de acteurs zijn de ontvangers van dit applaus. Maar de scenografen staan eigenlijk nooit in de spotlight, terwijl zij er zo’n groot onderdeel van zijn. Heel veel van de artiesten die ik ken zijn heel bescheiden. Ze verrichten zulk mooi werk, maar staan te weinig in het licht.

Zou jij een programma beschrijven als een totaalkunstwerk dat allerlei soorten kunstenaars samenbrengt?

Absoluut. Alles wat je in een programma ziet draagt bij aan een (hopelijk) onvergetelijke ervaring.   Ook dat probeerden we in dit programma te tonen, en het is iets wat ik met elk ander event probeer te doen.

Tijdens de opening van (Come to) Light presenteerde je samen met Serginho Stekkel een aantal performances rondom het creëren van licht en licht geven. Dat werd verzorgd door Gershwin Bonevacia en Alistair Sung (spoken word + cello), Charissa Chotoe en Soortkill, Tulpa Dusha (synthesizers) en Charmaine Wartes (muziek). Een heel divers lijstje. Wat maakte dat je koos voor deze namen en setting? Wat was de hoofdgedachte hierachter?

Als programmamaker maak je heel veel overwegingen. Ik zou willen dat diversiteit – in de zin dat alle culturen zijn vertegenwoordigd – in elk programma vanzelfsprekend is. We hebben het hier over de publieke ruimte van Amsterdam. NDSM behoort natuurlijk tot stadsdeel Noord, maar voor dit programma vond ik het ook juist leuk om bijvoorbeeld Soortkill uit de Bijlmer uit te nodigen. Normaalgesproken zou hij niet zo snel op NDSM komen, maar ik vind het juist belangrijk om mensen uit verschillende hoeken van de stad samen te brengen.

Gershwin (Bonevacia, red.) is een woordenkunstenaar. Hij kan het complete verhaal zo mooi vertellen, en dat maakt het geheel nog sterker. Maar vooral wanneer een programma in de publieke ruimte plaatsvindt, gaat het verder dan een enkele kunstenaar en moet het de verhoudingen van de hele stad reflecteren, bijvoorbeeld wat betreft deelname van man en vrouw en verschillende culturen en achtergronden.

Je deed onlangs mee aan de allereerste editie van het Young Curator programma van NDSM waarin we jaarlijks ‘jonge’ of nog niet zo ervaren programmamakers vragen om een programma of event samen te stellen. We zoeken hierin naar programma’s die aansluiten op de werf als culturele plek, maar met een urban en industrieel karakter waarin de publieke ruimte, het buiten programmeren het uitgangspunt is. Wat is voor jou het belang van jonge mensen in het vak van curatorschap?

Als we willen dat de publieke ruimte plek biedt voor meerstemmigheid (een belangrijk speerpunt van Stichting NDSM-werf, red.), dan is het belangrijk dat er curatoren zijn die ook jongere mensen naar een programma toe trekken. Mijn leeftijdsgroep connect niet altijd even goed met een museum of een expositie. Door een programma in elkaar te zetten dat voor jongeren wel degelijk uitnodigend is, draag je bij aan wie zij zijn, aan hun inspiratie en hun sociale, culturele, en maatschappelijke ontwikkeling. Daarvoor moet het verhaal hen aanspreken, en als de curatoren zelf ook jong zijn, wordt deze verbindende functie sneller vervuld.

In deze editie spreken we met beeldend kunstenaars Alice Wong en Crys Leung. Wie recentelijk een avondwandeling op NDSM maakte, heeft wellicht hun nieuwe project al gepasseerd zonder het door te hebben: het werk Cohesion is namelijk zo groot dat het niet in één oogopslag waar te nemen is.

Hoe is dit project voor jullie begonnen?

Alice (A): Vorig jaar augustus kregen we het verzoek om mee te werken aan deze openluchttentoonstelling. Op dat moment waren wij samen op zomervakantie. We hadden nog nooit een project in de publieke ruimte gedaan, maar we besloten: “Waarom niet?” Dit is het zevende project waar we samen aan werken, en we waren enthousiast om onszelf uit te dagen met iets nieuws.

Het is altijd fascinerend om met een nieuw medium te werken. Ik noem mezelf een ‘story-designer’: Ik hou ervan om narratieven in mijn werk te verankeren, en daarvoor werkt het goed om verschillende media te gebruiken. Als een bepaald verhaal het beste verteld kan worden in een podcast, dan maak ik een podcast. Als het moet worden getoond met een stoel, dan zal ik mezelf pushen om een stoel te maken. Als het een cirkel moet zijn, dan maken we een cirkel.

Wat een mooie onbevangen instelling! Hoe is er toen een concreet idee ontstaan?

Crys (C): We moesten diep nadenken over hoe we het beste een kunstwerk voor de publieke ruimte konden maken. We wilden iets doen dat niet te technisch was, met veel draden en kabels.

A: We hebben ons ook gericht op de tekst die ‘(Come To) Light’ uitlegt: die ging over inclusiviteit, zichtbaarheid, mensen samenbrengen, over wat gezien wordt en wat niet. Daarna hebben we een paar dagen in een café gezeten en hier over nagedacht in de context van NDSM. We waren het erover eens dat dit een plek is waar van alles gebeurt, maar ook een plek die mensen thuis noemen. Voor veel mensen – van migranten tot kunstenaars – is NDSM een soort toegangspoort geweest. Welke geschiedenissen heeft dit gebied, hoe kunnen we die samenbrengen, en wat moet hier zichtbaar worden na deze pandemie? Toen besloten we het project ‘Cohesion’ te noemen.

When you stand next to it, you can’t see exactly what it is

‍

C: Het was geen optie om high-end technologie te gebruiken, zoals kabels, programmering, tv-schermen, of iets anders dat gevoelig is voor beschadiging.

A: We wilden iets analoogs maken, dat als medium en concept alsnog mensen goed samen weet te brengen. Op een gegeven moment keken we naar de kaart van NDSM, en vroegen ons af: “Waarom creëren we niet gewoon één grote cirkel?” Het eerste idee was om een enorme vorm te maken, bijna een kilometer breed, die de hellingen en verschillende gebouwen zoals het Hilton hotel zou bedekken. Dat was een beetje ons mannelijk ego dat sprak; we wilden iets heel groots doen, en de muren helemaal beschilderen.

C: Toen werden we geconfronteerd met de realiteit. We konden niet zomaar een kunstwerk op zoveel plekken plaatsen, dus hebben we de cirkel kleiner gemaakt. Toen begonnen we glow-in-the-dark verf te overwegen, of thermoreactief materiaal, of iets dat mensen zou uitnodigen om het werk aan te raken.

Dus het doel was om het analoog en toch interactief te houden?

A: Ja, het moest mensen verrassen en ze laten afvragen: “Waar gaat dit over?” We wilden iets licht-reflecterends maken.

C: Vervolgens hebben we veel tijd besteed aan materiaalonderzoek – een groot deel van dit project. We hebben contact opgenomen met leveranciers in veel verschillende landen om materiaal te vinden dat bestand is tegen de wind, de regen en de temperaturen buiten. Dit bleek 3M Stamark wegmarkeringstape te zijn.

A: We hadden veel hulp nodig van vrienden. Het maken van het voorstel, het uitschrijven van het concept, het opzetten van de materiaalinventaris; het vergde allemaal veel rekenwerk. Zonder de hulp van al deze mensen hadden we deze cirkel niet kunnen maken.

C: En aangezien het project ‘Cohesion’ heet, krijgt het nog een extra betekenis.

Kunnen jullie meer vertellen over waar ‘Cohesion’ symbool voor staat?

A: We hebben een cirkel gecreëerd die te groot is om in één persoonlijke oogopslag te zien – dat is waar het mee begint. Als je ernaast staat, kun je niet echt zien wat het precies is. Een lijn? Een cirkel? Sta ik er binnen of buiten? We willen dat mensen zich dit soort dingen afvragen en er verschillende betekenissen aan geven.

We kunnen de dingen die we zien pas echt beoordelen als we ze vanuit verschillende perspectieven bekijken en het volledige beeld voor ons hebben. Vooral tegenwoordig houdt iedereen vast aan verschillende informatie, in de veronderstelling dat wat we weten de juiste versie is. Maar we staan er zelden bij stil dat het ene perspectief niet altijd beter is dan het andere – het is vaak gewoon de kennis die ons gevoed is of wat ons is wijsgemaakt. Samen dragen al deze perspectieven bij tot onze werkelijkheid, en dat is wat de cirkel moet symboliseren. Door de cirkel op deze specifieke plek te plaatsen, herinneren we het publiek er bovendien aan dat we, ondanks onze verschillen, samen moeten blijven komen in de fysieke ruimte.

The work already brought people together, even when it wasn’t there yet

‍

Hoe reageren de mensen op het werk?

C: Mensen reageren er op verschillende manieren op. Soms komen ze naar ons toe om met ons te praten. Maar vandaag begonnen mensen ook hun auto’s naast lijn te parkeren – iets wat ze meer geneigd te doen zijn als de lijn wat dunner is. Op die manier komt het overeen met hun perceptie van echte bewegwijzering. En toen we de grond veegden voordat we de wegmarkeringstape konden bevestigen, kregen we van enkele politieagenten complimenten voor het schoonhouden van het gebied.

A: Al deze publieke reacties en incidenten deden ons beseffen dat, ook al hebben we de hele cirkel gecreëerd, het zelfs voor ons onmogelijk is om het volledige plaatje te zien, en daarmee de verschillende manieren om ermee om te gaan.

Hoe is het voor jullie werk in de publieke ruimte te tonen? Wat vinden jullie daar waardevol of belangrijk aan?

C: Dit is de eerste keer dat we een project in de openbare ruimte hebben gedaan, en ook de eerste keer dat we met zoveel verschillende mensen hebben gesproken gedurende het hele proces. Omdat we iets doen met het oppervlak waarop mensen lopen, moest iedereen meewerken. Op een gegeven moment stond er een auto in de weg, en we hadden geen andere keuze dan die persoon te gaan zoeken. Het is immers moeilijk om een cirkel te blijven tekenen als je een stuk overslaat en de lijnen niet meer met elkaar verbonden zijn.

Zouden jullie nog eens vaker in de publieke ruimte willen werken?

C: We zouden het zeker nog eens kunnen doen, maar misschien op een kleinere schaal. In de toekomst zullen we ook meer rekening houden met externe factoren, zoals de weersomstandigheden.

A: Werken in de publieke ruimte betekent automatisch werken met veel verschillende mensen, en dat vereist inzet van alle kanten. Dat kan een uitdaging zijn, maar het brengt ook cohesie.

Door dit project te doen en met veel mensen te praten, zijn we zelf ook deel van dit gebied gaan uitmaken. En onze herkenbare, felgroene pakken hielpen daar ook bij. Het proces zelf werd bijna een voorstelling op zich. Het is niet zo dat mensen op een maandagochtend wakker worden en dat het werk er dan ineens is. Terwijl we eraan werkten, rondrenden en de cirkel stukje bij beetje vergrootten, begonnen mensen er vraagtekens bij te zetten. Dus dat is een andere laag: het werk bracht mensen al samen, zelfs toen het nog niet af was.

C: Soms konden we echter niet met mensen blijven praten; we hebben niet de hele dag, en het project moet worden afgemaakt! Dit leidde ons tot afgelopen week tot de volgende conclusie: de cirkel is het resultaat, maar cohesion is het proces.

De tentoonstelling ‘(Come To) Light’ is gratis te bezoeken op NDSM in de winter van 2021 - 2022, met verschillende looptijden en -data per werk.

"Ik weet niet zeker of deze Free Energy beweging wel aan het licht gebracht moet worden."

‍

Hoe is dit project voor jou begonnen?

Ik kwam de zogeheten Free Energy conspiracy theory op het spoor door video’s te bekijken die mij werden voorgesteld door het Youtube-algoritme. De hoofdrolspelers in de Free Energy niche van het internet beweren dat er betere, goedkopere, en meer efficiënte en ecologische manieren zijn om energie te produceren. Dit trok mijn aandacht omdat ik denk dat het een van de grootste uitdagingen is waar we vandaag voor staan. Er zijn stemmen in die scène die er zeker van zijn dat deze kennis wordt onderdrukt door de autoriteiten en de olie- of nucleaire lobby.

Dit lijkt mij echter een samenzweringstheorie. Ik vond video’s en handleidingen van Free Energy prototypes, zoals machines en batterijen, die beloven energie te produceren zonder hulpbronnen te verspillen, maar maar door gebruik te maken van nog niet ontdekte energiebronnen. Wat mij fascineert is dit idee om uitvindingen te doen die een revolutie teweeg moeten brengen in onze samenleving en onze manier van leven. Het is als het zoeken naar de ‘steen der wijsheid’: goud proberen te maken met alchemie, machines uitvinden die vrede brengen, enzovoort.

Sommige van deze projecten werken als een perpetual mobile machine (wat onmogelijk is volgens de natuurkundige wetten), andere maken gebruik van energievelden uit de aarde of de ruimte. Hun bedenkers (kritische stemmen zouden zeggen “pseudo-wetenschappers”) maken het terechte punt dat er veel dingen zijn die we nog niet weten – net zoals de mensheid lange tijd geloofde dat de aarde plat was. Dat brengt ons bij een andere niche van de complottheorie op YouTube.
‍

Wat vind je het meest aangrijpend aan deze theorieën?

Ik vind het interessant om te zien hoe deze “utopische” machines worden geclaimd als disruptive technologieën en hoe ze worden gepresenteerd in deze underground scène. De tech-industrie houdt van disruptive technologie en verwijst daarbij naar een catharsis of reinigende stormen die oude systemen en gewoonten wegvagen. Bij presentaties van tech-producten worden meestal minder vraagtekens geplaatst dan bij een presentatie van een perpetual mobile machine. En ik ben het ermee eens dat daar op één niveau goede redenen voor zijn.

Aan de andere kant bepaalt de tech-industrie in hoge mate wat vandaag de dag als utopisch wordt gezien en ook wat moet worden weggevaagd door hun disruptive technologie. We worden voortdurend geconfronteerd met nieuwe technologieën die beloven ons leven beter te maken. Deze technologie is ook zo aanwezig dat het heel moeilijk is er omheen te draaien. Als je dan geconfronteerd wordt met een presentatie van een machine die elektriciteit produceert en daarmee een gloeilamp aandrijft – en de uitvinder ervan vertelt je dat dit een mogelijkheid biedt om de wereld te veranderen en de mensheid te bevrijden – is dat op de een of andere manier poëtisch.

‍

Ik kwam in contact met enkele van deze hobby-wetenschappers en vroeg hen of zij mij enkele van hun uitvindingen wilden leveren. Uiteindelijk ging ik werken met ‘kristalbatterijen’, bestaande uit staafjes aluminium, koper en magnesium, die kleine LED’s laten knipperen. De mythe van deze batterijen is dat ze eeuwig meegaan als eindeloze energievoorraad.

"Ik geniet ervan om de bescherming van een kunstruimte achter me te laten."

Het tweede werk, ‘Peak Panic’, omvat twee foto’s – een van een masker van een Coca-Cola-fles, en de andere toont een doe-het-zelfkaars gemaakt van een gloeilamp. Het was interessant voor mij om dit werk uit 2016 opnieuw te bekijken door de lens van onze huidige tijd en de wereldwijde pandemie. Ik kende zelfbouwmaskers en -beschermingen uit protesten en vond evengoed handleidingen om ze te bouwen in forums van de Prepper-gemeenschap, die zich voorbereidt op allerlei apocalyptische scenario’s.

Toen ik toen, aan het begin van de pandemie, beelden zag van mensen die deze voorwerpen droegen in supermarkten en het openbaar vervoer, voelde het alsof het slagveld zich uitbreidde. We zijn gewend geraakt aan maskers en andere veiligheidsmaatregelen als onderdeel van ons bewustzijn om voor onszelf te zorgen. Het is interessant hoe gemakkelijk deze dingen kunnen veranderen, en hoe een zelfgemaakt masker door de tijd heen een nieuwe betekenis kan krijgen.

‍

Welke rol spelen de elementen licht en zichtbaarheid in je werk?

Ik weet niet zeker of deze Free Energy beweging “aan het licht moet komen” of dat iedereen ervan moet weten. Ik denk het niet echt. Ik probeer niet om deze specifieke groep mensen een podium en zichtbaarheid te geven. Ik projecteer eerder mijn eigen verhaal over hoe deze ideeën worden verteld en ontwikkeld en confronteer dat met een esthetiek van science fiction en utopische architectuur. Ik weet niet hoe deze batterijen werken. Ik weet niet eens óf ze wel werken. Mensen zouden kunnen zeggen: “Deze batterijen zullen eeuwig werken!” Geloven we daarin, of niet? Of misschien, hopen we alleen dat het werkt, gefascineerd door deze belofte.

Voor mij is het mooie van licht dat het me doet denken aan dingen die tot leven komen. Elektriciteit brengt een machine tot leven: als het knippert, werkt het, en dat is het moment waarop we ons ermee beginnen te vereenzelvigen.

Hoe is het voor jou om je werk in de publieke ruimte te tonen? Wat vind je daar waardevol of belangrijk aan?

‍

Ik laat mijn werk graag zien in een openbare ruimte en geniet ervan om de bescherming van een kunstruimte achter me te laten. Lijsten, beschermende muren, de white cube, of gewoon het feit dat we iets een ‘kunstruimte’ noemen – dit alles maakt dat we zorgvuldig omgaan met objecten. Het is voor mij een uitdaging om werk buiten te produceren. Hoe gaat het een dialoog aan of communiceert het met de plaats waar het tentoongesteld wordt? Wat doet het daar?

‍

Hoe verwacht je dat het publiek op het werk reageert? Welke interactie denk je dat ze ermee aangaan?

‍

Het publiek kan bestaan uit enkele mensen die doelbewust naar het werk komen kijken, maar de meeste mensen komen gewoon voorbij lopen. Ik probeer werk te maken met een onderzoeks-achtergrond, maar dat ook begrepen kan worden door mensen die niet in deze kennis delen.

‍

Je werk was eerder te zien tijdens Into Nature in Drenthe. Hoe vind je het om je werk over te brengen naar andere locaties?

‍

De beelden werden eerst in de natuur tentoongesteld, en nu zijn ze verhuisd naar NDSM. Dat betekent dat ze hun littekens al hebben – ze hebben al veel gezien. Ze komen uit hun toevluchtsoord in het bos, waar ze zich oplaadden in de schaduw van de bomen, en nu zijn ze buiten in de bewoonde wereld. Al een beetje gewond, een beetje vuil, en ze zullen waarschijnlijk nog meer toegetakeld raken in de komende tijd, hoop ik. Ik ben benieuwd hoe ze er over een maand uitzien.

Misschien zit er wel wat graffiti op – dat zou ik erg leuk vinden. De eerste locatie was een natuurreservaat, dat was echt mooi en er speelden krachten als wind en regen. Maar op NDSM was er niet alleen slecht weer, maar ook een kermis op de achtergrond, en mensen die uit de bars kwamen, wellicht dronken. Ik ben echt blij dat mijn werk daarmee geconfronteerd wordt.

‍

De tentoonstelling ‘(Come To) Light’ is gratis te bezoeken op NDSM in de winterperiode 2021 - 2022, met verschillende looptijden en -data per werk.

Stichting NDSM-werf en Stichting TAAK nodigden acht kunstenaars uit om vanuit hun eigen disciplines workshops voor stadsbewoners te verzorgen. Het resultaat: een bijzondere verzameling aan kunstwerken die symbool staan voor de talloze stemmen die de stad rijk is. Anders dan in het Bijbelse verhaal, waarin de meerstemmigheid juist leidde tot het verval van de bouw, was de meerstemmigheid hier juist de kracht van het werk. In dit artikel blikken we één voor één terug op de verschillende kunstenaars van dit project dat werd gebaseerd op een idee van Guido van der Werve, en hoe de werken vorm hebben gegeven aan de toren.

Bekijk hier de video-interviews die Anna Sidorchik met alle kunstenaars maakte.

1. Perrine Philomeen (fashion stylist en creative director)

‍“Ik zie mode en fashion, net als veel mensen, als een verlengde van je identiteit. Ik vind het altijd leuk om in mijn workshops de boundaries daarvan op te zoeken.”

In de ideale stad van Perrine Philomeen (1992) zegt men niet langer dress to impress, maar dress to empower! De jongste kunstenaar van het collectief liet jongeren experimenteren met textiel als vorm van zelfexpressie. Samen werkten zij aan vlaggen – voor elke deelnemer een uniek textiel symbool – die nog altijd trots hangen te wapperen in de installatie, met daaronder ook fotografische beelden waarop de deelnemers hun eigen vlaggen als mode item tonen.

2. Mick La Rock (graffiti-kunstenaar)

“In een graffiti-workshop geef je mensen een stukje vrijheid dat ze normaalgesproken niet zo snel ervaren.”

Losgaan met spuitbussen hoorde voor de meeste deelnemers van deze workshops, verzorgd door befaamd graffiti-kunstenaar Mick La Rock (1970), misschien niet bij de dagelijkse kost. Dit maakte het des te bijzonderder om hun schrift in vrije loop te laten en hun ideaalbeeld van de stad naar pieces te vertalen. De uitkomsten verwerkte Mick in samenwerking met Jeffrey Kroese van Vinger.nl tot twee collages op banners, die bovenin de toren te zien zijn.

3. Rianne van Duin (grafisch ontwerper)

“Kinderen krijgen middels dit soort projecten een grotere stem. Dan staan ze opeens in de krant en hebben ze allerlei dingen te zeggen die wij iets meer ter harte zouden kunnen nemen.”

Ook de kleine mensen onder ons hebben een grote stem en dit is voor Rianne van Duin (1978) – grafisch- en 3D-ontwerper, werkzaam op NDSM – een onuitputtelijke bron van inspiratie. Samen met leerlingen van basisschool Klein Amsterdam maakte ze voor Toren van Babel een krant waarin de kinderen zelf hun wensen, dromen en ideeën voor de stad zichtbaar maken in tekst en beeld. Deze krant liggen in een speciale kast in de toren en zijn voor iedereen gratis mee te nemen.

4. Fouad Lakbir (fotograaf en storyteller)

“Op het moment dat je een verhaal vertelt, creëer je niet alleen ruimte voor jouw verhaal, maar ook ruimte waar een ander verhaal verteld kan worden. Door dat te doen, maak je plaats voor andersdenkenden, voor mensen die hun leven anders leven.”

Een individueel verhaal hoeft helemaal niet individualistisch te zijn. Dat werd duidelijk tijdens de workshops van storyteller en fotograaf Fouad Lakbir (1990). Wat is je mooiste herinnering aan een stad? Vanuit deze vraag begon hij het gesprek met verschillende Amsterdammers, waarna zij elkaar interviewden over hun ideale stad. De bijzondere gesprekken die hij opnam tijdens de workshops kwamen samen in een soundscape die in Toren van Babel terug te horen is.

5. Olfa Ben Ali (visueel artiest en regisseur)

“In mijn ogen heeft kunst meer impact op de samenleving wanneer het wordt gecreëerd in samenwerking met anderen.”

Als deel van haar grotere project ‘REFUTEA’ onderzocht Frans-Tunesisch beeldend kunstenaar Olfa Ben Ali (1974) tijdens haar workshops met vluchtelingen en ongedocumenteerden vanuit het AZC de rituele waarde van thee. De resultaten van de theeworkshop werden vertaald in een gedicht, een reclamebeeld op een banner en een videoprojectie die de uiteenlopende verhalen over herinneringen aan thee en ‘thuis’ van de deelnemers samenbrengen. De iced-tea werd tijdens de opening van de Toren van Babel ook daadwerkelijk geschonken aan de bezoekers.

6. Brendan Jan Walsh (cellist, componist, dirigent)

“We moeten beseffen dat we hele knappe dingen kunnen bereiken als mens, maar in hoe we dit invullen, en waarom, moet er ruimte blijven voor iedereen.”

Samenwerken aan de stad van de toekomst betekent voor Brendan Jan Walsh dat in het resultaat een heleboel individuele uitingen terugkomen. Een moderne Toren van Babel ziet hij dan ook liever niet als een groot gebouw van glas, staal en beton, maar als levend werk, waarin iemand bijvoorbeeld kan zeggen: “Hé, zie je dat bloemetje daar? Dat was een idee van mij!” Voor Toren van Babel gaf hij  een letterlijke uiting aan ‘meerstemmigheid’. Tijdens de opening van het project voerde een koor en een kamerorkest voerde onder zijn directie een bijzonder stuk op, gecomponeerd door Guido van der Werve.

7. Bengin Dawod (architect en stedenbouwer)

“Een stad moet door de mensen zelf ontwikkeld worden. Dit moet op een organische en spontane manier plaats kunnen vinden.”

Mensen zelf laten meebouwen aan hun stad, zowel letterlijk als figuurlijk, brengt sociale verbintenis. Voor Toren van Babel hielp architect en stedenbouwer Bengin Dawod (1982) deelnemers bij het creëren van bakstenen uit natuurlijke materialen, zoals klei en hooi, die nu als muur een fundament leggen voor de Toren van Babel. Volgens Bengin geeft dit soort laagdrempelige en toch collectieve activiteiten mensen een gevoel van eigenaarschap in hun stad.

8. Tina Lenz (design antropoloog)

“Wat ik heel mooi vind aan dit project is dat ik meer bij plekken binnen ben geweest.”

Door zelf diverse werelden in te stappen, biedt design-antropoloog Tina Lenz (1972) samen met de deelnemers van haar workshops een toegangspoort tot de Toren van Babel. Voor dit project werkte zij met Surinaamse vrouwen, mannen van de moskee El Moutaquine op de NDSM-werf, bezoekers van het Taalcafé bij Huis van de Wijk de Evenaar en haar vrienden in de Chinese boekhandel Ming Ya. Zij zetten persoonlijke verhalen en symbolen met papier om naar kleurrijke spandoeken, die als vier poorten gepositioneerd zijn in de toren.

Hoe ziet jouw ideale stad eruit? Welke stemmen komen hierin terug? En hoe kunnen we hier met kunst, cultuur, spel en samenkomst een blijvend gesprek over voeren? Dit zijn de vragen die naar voren kwamen bij Toren van Babel, en hopelijk op fascinerende wijze beantwoord zullen blijven worden op niet alleen de NDSM-werf, maar in heel Amsterdam.

Kom in het najaar van 2021 snel nog eens kijken bij Toren van Babel en laat je inspireren! De toren blijft nog (gedecoreerd met de meeste werken) te zien tot het eind van 2021.

Tekst: Liza Folkertsma

Ik kwam al graag op de NDSM voor festivals en dagjes uitwaaien aan het IJ, dus toen hotelschip Botel mensen zocht om hun kamers tijdelijk te gaan bewonen, heb ik geen moment getwijfeld. Een week later woonde ik op (of aan) de NDSM!

Toen ik begin dit jaar aan het hardlopen was rondom de Feralda-kraan, zag ik de bakken staan en groeide er zelfs nog een sterke bloemkool van vorig jaar! Eén van de beeldhouwers raadde me aan om naar de stichting te mailen, zodat ik een werftuintje kon krijgen. Toen ik dat eenmaal had gedaan, bleken ze al heel snel vol te zitten… Gelukkig is het allemaal goedgekomen en kreeg ik na een tijdje zelfs 2 tuintjes aangewezen.

Ik had nog geen ervaring met moestuinieren. Een paar honderd meter verderop ben ik in m’n hotelkamer begonnen met zaadjes planten en wachten tot ze in bloei stonden. Ik heb met een vriendin twee gigantische zakken aarde er naartoe gesleept – heerlijke middag, wat een lol – en de kleintjes uit de vesterbank in de werftuintjes geplant.

Het is niet te beschrijven wat dit “kleine” project met me heeft gedaan. Ik heb insecten bekeken, plantjes zien opgroeien, geoogst, me gefrustreerd over de traagheid van het groeien van een pompoen en de snelheid van het verwaaien van klaproosblaadjes. Het was een actieve meditatie en ik kwam er een paar keer per week. Ik heb in de zon gestaan en gesmeekt om regen, omdat de wind de boel aan het uitdrogen was.

"Ik besefte dat élk moment met planten me van alles leert en wijzer maakt"

‍

Toen de zonnebloemen open gingen, toen de dille ineens kracht kreeg, toen de chiliplant na uitdunning zijn plek vond en ik op de laatste dag zag hoe láng de wortel van de appelboom (ja, écht!) was geworden – toen besefte ik dat élk moment met planten me van alles leert en wijzer maakt.

Ik vind het geweldig dat er op de NDSM ruimte is voor zoveel verschillende dingen. Van IJ Hallen tot ADE, café’s en theaterfestivals, crossfit en massagetherapie, beeldhouwers en werft uintjes. Botel is achter me, maar gelukkig woon ik nog steeds in de buurt. Ik ben er wekelijks met een glimlach op m’n gezicht, ondanks wind of regen of felle zon, te vinden. Prachtige plek!

Wie ooit in een meertalig land heeft gewoond herkent het vast: de kleine verschillen tussen plaatsaanduidingen in de verschillende landstalen – bijna hetzelfde, maar nét niet helemaal. In Brussel kan je bijvoorbeeld zomaar in de Bergopstraat wonen in de ene taal, en, in de Rue de l’ Ascension in de andere; leuk weetje en interessant voor de lokale cultuur. Maar er is zeker ook een uitwerking op hoe je door de deze straat beweegt. Want een betere letterlijke vertaling van deze straat uit het Frans is straat van de beklimming; een bijna heroïsch gegeven – met de overwinning van de hoogte in zicht. Terwijl bergop toch voelt alsof de zwaartekracht hard aan je blijft trekken en de top nog lang uit beeld is. Bijna hetzelfde maar niet helemaal; technisch gezien zijn ze onderdeel van dezelfde familie. Inhoudelijk gezien hebben ze een geheel andere insteek – en dus een geheel ander perspectief als je aan je weg naar boven begint bij het begin van deze straat. Een onschuldige Babylonische spraakverwarring uit de realiteit van de stad.

Op NDSM is meerstemmigheid de kern van de zogenaamde Culturele Werf – de naam voor deze periode van tijdelijkheid en transformatie. Maar je zou het ook zomaar een Toren van Babel kunnen noemen

In dit land valt het minder op, maar ook hier hebben we een psychologiserende werking van plaatsaanduidingen met een dieperliggend effect van hoe we ze gebruiken. En misschien is dat nog het meest voelbaar in onze aanduidingen voor de plekken waar we ons vrij kunnen bewegen: de ene keer heet de openbare ruimte, de andere keer de publieke ruimte. Öffentliche Raum, espace publique, public space… misschien hebben we wel de enige taal die twee begrippen heeft voor hetzelfde. Of niet helemaal. Want technisch gezien is de publieke ruimte breder dan de openbare: de term wordt gebruikt voor alle plekken waar – gezien het karakter van de ruimte – je als publiek vrij zou moeten kunnen bewegen; van openbare weg en pleinen, tot de entreepartijen van gebouwen met een algemeen nut – zoals bibliotheken, postkantoren en banken, en zelfs virtuele ruimtes. Terwijl openbare ruimte is voorbehouden voor openbare weg, pleinen, straten enz.

Maar met deze specificering van publieke ruimte en afbakening naar openbare ruimte, lijkt ook een hele boel betekenis verloren te gaan. Openbare ruimte kennen we vooral als ruimte die afgeschermd is door regels, geboden en verboden. Reuring in openbare ruimte wordt al snel gezien als overlast, je stem laten horen doe je vooral als je ergens ontstemt over bent en gaat vaak gepaard met andere geluiden overstemmen en het moeten vragen van toestemming vooraf. Publieke ruimte gaat daarentegen over het recht om vrij te bewegen en je uit te drukken. Ruimte voor publieke waarden en meerstemmigheid dus; en die moeten we koesteren omdat ze steeds meer in de verdrukking raakt tussen het openbare (gereguleerde) en het private.

De NDSM-werf is misschien wel een van de laatste plekken in Amsterdam waar de openbare ruimte ook nog echt de publieke ruimte is. En dat heeft alles te maken met haar tijdelijkheid. Als openbare ruimte is ze on-ingericht volgens de regels en onontwikkeld – een stuk stad wat onaf is. En daarmee gelden veel regels niet. Ze is zonder veel bemoeienis van verlaten industrieel relict tot vrijplaats geworden. En nu heeft ze al bijna 15 jaar een tijdelijke status als transformatiegebied – maar ook als culturele werf. Wachtend op haar definitieve status als onderdeel van een uitbreidende stad is een vreemde mix ontstaan tussen het informele en het formele.  Met evenveel elementen van publieke ruimte – die kan worden ingevuld door individuele stemmen – als van openbare ruimte met zich ontwikkelende regels en geboden – om juist zo veel mogelijk gelijktijdig gebruik mogelijk te maken. Dat schuurt, maar op een prettige manier. Het levert gesprekken op, soms discussies, maar bijna altijd mooie nieuwe ontmoetingen en samenwerkingen tussen partijen die elkaar op andere plekken wat minder snel zouden tegenkomen. En vooral nieuwe meerstemmige betekenissen die worden toegevoegd aan de vele geschiedenissen die deze plek al rijk is. Op NDSM is dit de kern van de zogenaamde Culturele Werf – de naam voor deze periode van tijdelijkheid en transformatie. Maar je zou het ook zomaar een Toren van Babel kunnen noemen – vooral in de zin van het kunstproject van Guido van der Werve dat nu op NDSM te zien is en te beleven is.

De NDSM-werf is misschien wel een van de laatste plekken in Amsterdam waar de openbare ruimte ook nog echt de publieke ruimte is

Nu de transformatie meer handen en voeten begint te krijgen ontstaat echter ook een run op de laatste vrije ruimte. Langs de ene kant strijden tijdelijke initiatieven voor het behoud van ruimte en dienen nieuwe partijen zich aan om de schijnbaar onbestemde ruimte aan te wenden voor allerhande zaken die de stad van vandaag en morgen nodig hebben. En daarmee ontstaan ook de eerste echte Babylonische spraakverwarringen. De gevolgen daarvan kunnen groot zijn. Net als in het Bijbelse verhaal zouden ze zomaar kunnen leiden tot de teloorgang van deze prachtige versmelting van openbare en publieke ruimte die betekenis kan geven aan de stad van nu en morgen.

Laat deze Toren van Babel de eerste van velen zijn die nu en in de toekomst op deze plek gebouwd gaan worden als meerstemmige levende uitingen van onze publieke waarden.

Wanneer ik aan de Toren van Babel denk, denk ik aan taal, aan Breughels toren die als een taart in het landschap ligt, aan God en de tarotkaart waarop figuren van een brandende toren buitelen. Ik denk aan spraakverwarring, instortingsgevaar en het menselijke verlangen om het goddelijke te doorgronden.

De Toren van Babel op de NDSM-werf is een idee van kunstenaar Guido van der Werve. Het doel is om een architectonische installatie te maken waar meerstemmigheid centraal staat. Door Amsterdammers uit te nodigen stenen te bakken, textiel te bewerken en street-art te laten creëren onder leiding van kunstenaars zoals Fouad Lakbir, Tina Lenz, Mick La Rock en Bengin Dawod wordt er enerzijds gewerkt aan de bouw van een installatie en anderzijds een plek gefaciliteerd om verhalen uit te wisselen en ieders perspectief op de stad uit te diepen.

In het Bijbelverhaal spreken alle mensen één taal, ze besluiten een stad met een toren te bouwen die tot aan de hemel reikt omdat ze ‘naam willen maken’ en willen voorkomen dat ze verstrooid raken over de hele aarde. Waar dit verhaal zich enerzijds laat lezen als een historische verklaring waarom mensen talloze talen spreken, lees ik er anderzijds een illustratie in van het vooruitgangsdenken. De toren vormt de kroon op de stad die zojuist is gebouwd, als symbool voor datgene waar mensen toe in staat zijn als ze de krachten bundelen.

Als de toren in het Bijbelverhaal symbool staat voor datgene waar mensen toe in staat zijn, dan is de vraag die ten grondslag ligt aan Gods interventie misschien wel als volgt: Waar worden de mensen van weerhouden op het moment dat ze zich richten op het bouwen van de toren?

Stel je de aarde voor zonder steden. Kun je in de verte kijken? Hoor je een dier roepen? Zijn er open velden, dichtbegroeide bossen, hoge bergen en kronkelende rivieren die uitdijen zover als de kracht van het water reikt? Een groep mensen vormt met blote handen blokken van klei en bakken deze in het vuur, smeren de blokken in met aardpek en stapelen ze op elkaar. Ik stel me een ritme voor, geroezemoes, verhalen die worden gedeeld terwijl de stad zich ontvouwt in een natuurgebied en vervolgens traag de hoogte in beweegt. Was het doel het behalen van een zeker prestige of wordt er naar een verbinding met het goddelijke gezocht in de bouw van deze toren? Elke steen als een opmaat naar de hemel, een trap naar het huis van God. In het Bijbelverhaal daalt God af om een interventie te plegen. Terwijl hij de mensen observeert en luistert naar de ritmische stapeling van stenen zegt hij in Genesis: ‘Dit is nog maar het begin.’ Was dat een profetische noot met een blik op het heden?

De toren uit het tarotkaartendeck ligt voor mij op tafel. In de verte hoor ik heipalen, een snelweg, sirenes, een vrachtwagen raast voorbij. Met mijn vinger volg ik de contouren van de toren op de kaart. Ik vraag me af waarom God de interventie pleegde. Waarom daalde Hij af en zaaide Hij spraakverwarring onder de mensen? In de tarot verwijst de toren naar het afbrokkelen van een sterke overtuiging, waarmee alles op los zand komt te staan. Het is iets onoverkomelijks, zodat er ruimte ontstaat voor iets nieuws. Deze toren kan een eenzame plek zijn, waar oude ideeën en gemummificeerde gevoelens de overhand hebben. Op de tarotkaart zie ik een groene deur in de toren waar drie traptredes naartoe leiden. De tredes verwijzen naar acceptatie en integratie van een nieuwe vorm van kennis, zoals een nieuw wereldbeeld of een nieuw narratief over het zelf. Pas dan kan de deur van de toren opengaan en de
binnenkant onthullen. Pas dan stort de constructie van een narratief, dat jou niet langer dient, in elkaar. De toren wordt ook wel vergeleken met een oven waarin de steen der wijzen tot ontplooiing komt.

Als de toren in het Bijbelverhaal symbool staat voor datgene waar mensen toe in staat zijn, dan is de vraag die ten grondslag ligt aan Gods interventie misschien wel als volgt: Waar worden de mensen van weerhouden op het moment dat ze zich richten op het bouwen van de toren? Welk verhaal wordt er gecreëerd en hebben de mensen daar eigenlijk wel iets aan? Volgens God wordt alle kracht, kennis en energie gebundeld en ingezet op het verwerven van uiterlijke kracht, in het verlangen naar roem. Het cultiveren van de aarde wordt vergeten, de zorg voor elkaar komt op een lager pitje te staan. In de tarot wordt Gods interventie dan ook uitgelegd als oplossing in plaats van straf. Door de spraakverwarring keren de mensen terug naar de vraag wat het betekent om mens te zijn. Zoals de tarotkaart verwijst naar het deconstrueren van een verhaal dat je jezelf hebt wijsgemaakt. Het tuimelen van de toren biedt ruimte opnieuw te beginnen, opnieuw de verbinding te zoeken met de aarde, met jezelf, met elkaar.

In dit licht is het kunstproject op de NDSM-werf een interessant vervolg. God wordt niet in de lucht gezocht, maar binnen de interactie met mede-Amsterdammers. De bouw van de installatie is niet het doel, maar het middel om een ruimte te faciliteren waar ontmoeting kan plaatsvinden. Het woord ‘bouwen’ krijgt in de workshops die op de NDSM-werf worden georganiseerd een nieuwe betekenis waarbij de meerstemmigheid (of de spraakverwarring) juist als iets positiefs wordt benaderd. Niet één bouwsteen is gelijk, elk mens brengt iets eigens in en het bouwen gaat over het creëren en participeren vanuit die eigenheid. De workshops vormen daarmee vrijplaatsen voor verbinding en de uitwisseling van verhalen. Iets dat misschien wel zeldzaam is geworden in de stad en iets waarin de tarotkaart met de toren inzicht geeft. Welke muur mag jij laten afbrokkelen, wat mag je loslaten om (weer) verbinding te ervaren?

Ik ontmoette Luca in zijn atelier in de Kunststad in de NDSM Loods. Nadat ik me een weg had gebaand door het labyrint van studio’s en werkruimtes, kwam ik bij een ruime kamer die was versierd met verschillende soorten speelgoed van Luca. Dit zorgt voor een zeer kleurrijke en speelse omgeving die de stemming meteen opheft op het moment dat je binnenstapt. Na even te hebben bijgekletst, we hadden elkaar al eerder ontmoet voor wat foto’s, gingen we aan een grote tafel in de studio zitten en begonnen het interview.

Dus, Luca, kun je me wat meer vertellen over jezelf en je kunstenaarschap?

“Natuurlijk! Ik kom oorspronkelijk uit een heel klein stadje in het noorden van Italië. Daar besloot ik architectuur te gaan studeren in Venetië. Na mijn afstuderen realiseerde ik me echter dat ik, hoezeer ik ook van architectuur houd, niet in staat was iets van Luca in de ontwerpen van gebouwen, parken of andere grootschalige dingen te verwerken. Ik kon me niet uitdrukken in een ontwerpen op zo’n grote schaal. Daarom besloot ik een master grafisch ontwerp te doen, in een poging de schaal waarin ik ontwerp te verkleinen. Het interessante is dat bij alles wat met design te maken heeft, het proces hetzelfde is, maar de uitkomst zal anders zijn. Ik kon dezelfde vaardigheden die ik in de architectuur had geleerd gebruiken en toepassen op grafisch ontwerp.”

Ik realiseerde me dat er heel veel dieren uit mijn potlood kwamen

‍

“Hoewel ik grafisch ontwerpen en spelen met kleuren en grafische elementen erg leuk vond, voelde ik dat mijn hart niet echt klopte voor het werk. Dat was het moment dat ik besloot naar Amsterdam te verhuizen. Toen ik aankwam, kwam ik een prachtige studio tegen waar ontwerpen werden gemaakt voor speelgoed voor kinderen. Zodra ik het zag, was ik gebiologeerd. Er zijn mensen die dit werk ook echt doen, het is niet alleen een hobby maar een echt beroep! Ik ben er dan ook in gedoken en ben er helemaal in verzeild geraakt. Ik houd van dit werk, het is iets uitzonderlijk moois. Dus mijn kunst begon met architectuur, maar laten we zeggen dat ik in het ontwerpen van speelgoed een manier vond om mezelf het beste uit te drukken. Ik leerde de harde vaardigheden van design door architectuur en grafisch ontwerp te studeren en ontdekte hoe ik liefde in mijn werk kan stoppen door speelgoed te maken.”

“Het speelgoed dat ik ontwerp zijn geen objecten waar je alleen naar kijkt, het zijn allemaal objecten waar je mee kunt spelen. Spelen betekent voor mij leren, en leren is iets ontdekken wat je nog niet weet. Dat is ook wat ik doe met mijn speelgoed, ik geef de gebruiker, de kinderen, geen kant-en-klaar gemaakt speelgoed, ze hebben de actie van het spelen nodig om het speelgoed af te maken. Daarom was architectuur echt belangrijk, want het gaf me veel regels en een raster dat ik kan gebruiken bij het maken van dit soort speelgoed. Een sterk ontwerp maakt speelgoed vrij en gemakkelijk om mee te spelen. Met al mijn speelgoed probeer ik het uit tijdens workshops met kinderen. Het is prachtig om te zien hoe kinderen met je speelgoed spelen en dat het ook echt werkt. Kinderen zijn ook ontzettend eerlijk, dus ze zullen je heel directe vragen stellen als iets voor hen onduidelijk is.”

“Het idee begon vanuit het concept van eenvoud, zoals bijna alles wat ik maak. Ik kocht pastakleurpotloden op oliebasis, die zijn gemaakt van een soort pasta die kan worden gebruikt voor een heel ruwe manier van tekenen, met dikke lijnen die je niet kunt wissen. Met deze kleurpotloden heb ik een oefening gedaan om dingen te tekenen die uit slechts één lijn bestaan. Ik probeerde op dezelfde manier te werken en te spelen als kinderen zouden werken en spelen. Daarbij ontdek je de belangrijkste kenmerken van dieren, de lange nek maakt het een giraf en een paar strepen maken het een zebra. Ik begon in die context te ontwerpen op een vel papier en realiseerde me dat er heel veel dieren uit mijn potlood kwamen.”

“Op de een of andere manier was ik ook gefascineerd om groots en wild te gaan met dit project. Dus voor dit ontwerp heb ik juist geprobeerd het op grotere schaal voor te stellen, iets om op te spelen in plaats van iets om alleen mee te spelen. Toen had ik de gedachte: wat als ze in de proporties kunnen zijn van de echte dieren die ze vertegenwoordigen? Stel je voor dat je door de stad fietst en je uit het niets een krokodil in het park vindt, of een giraffe om de hoek van een gebouw. Op het moment dat ik met dit idee aan het spelen was, zaten we weer in een lockdown en hoorde je op het nieuws hoe er wilde dieren gespot werden in de straten van de stad omdat het daar ’s nachts zo stil was. Dit gaf een extra laag aan dit idee van wilde dieren in de stad.”

Animal Factory gaat verder dan alleen speelgoed zijn

‍

Kun je ook iets meer vertellen over waarom je ervoor hebt gekozen om Animal Factory in te sturen voor de NDSM Open Call?

“Animal Factory gaat verder dan alleen speelgoed zijn. Qua vormgeving en materiaalgebruik is het voor mij zeker een uitdaging. Ik heb het gevoel dat ik ook aan het spelen ben terwijl ik bezig ben met het ontwerpen en maken ervan. Daarnaast denk ik dat NDSM een perfecte plek is voor dit soort projecten. Hier heerst gelukkig nog een beetje mooie chaos, en rommel. Er is ruimte om te improviseren en je te laten verrassen. Daarom vind ik het tegenkomen van een giraf op de NDSM-werf gek, maar ook ergens heel normaal. Het is een prachtige plek vol energie en creativiteit waar veel goede ideeën ontstaan. Me verbeelden dat de dieren daadwerkelijk door de straten van NDSM zullen zwerven en dat kinderen en andere mensen daadwerkelijk met ze gaan spelen en interactie hebben, vind ik een prachtig idee. Vanwege het eenvoudige ontwerp denk ik dat het gezin van vier dieren dat we nu hebben, in de toekomst gemakkelijk kan groeien. Misschien kunnen ze ook migreren naar andere delen van de stad, of naar andere steden in het algemeen. De dieren begonnen hier in deze studio gewoon op een stuk papier. Nu bouwen we ze in een staalatelier en staan ​​ze de komende maanden op NDSM. Maar ik weet zeker dat ze ook naar andere plaatsen gaan. Op de een of andere manier leven ze en gaan ze hun eigen weg.”

De dieren van Animal Factory zijn vanaf 19 augustus te zien op de NDSM-werf en iedereen is welkom om te spelen, chillen, sporten of gewoon rond te hangen! Ik raad ten zeerste aan om Luca’s studio of website te bezoeken, want het bekijken van zijn ontwerpen is een echte stemmingsbooster! Bekijk zijn website hieronder

“De eenvoud van het ontwerp van de lijnen op papier is gekoppeld aan het ontwerpproces en de manier waarop de dieren zijn gebouwd. Ze worden gemaakt van stalen buizen, gehanteerd door een staalsmid op NDSM, net zo simpel als de lijnen op papier getekend zijn, niets meer en niets minder. Ik denk altijd dat wanneer je op een punt in je ontwerp komt waar je niets anders meer kunt wegnemen zonder dat het product zijn functionaliteit verliest, je dicht bij een goed product bent. Bij Animal Factory telt elke lijn, want elke lijn definieert een deel van het dier en elke lijn telt ook voor de stabiliteit van het dier. In die eenvoud ligt een zekere schoonheid. Door hun eenvoudige ontwerp bieden de dieren de vrijheid om meerdere manieren van gebruik of interpretatie te hebben. Ik kan me bijvoorbeeld kinderen voorstellen die ermee spelen, maar ik zie ook een groep tieners die gewoon om hen heen hangen of iemand anders die ze gebruikt tijdens het sporten. We willen en moeten allemaal onze creativiteit gebruiken, spelen en af ​​en toe aan iets fantastisch en geks denken. Dat hebben we nodig in ons leven, denk ik.”

Kun je iets meer vertellen over de samenwerking met Iwan Snel, de staalsmit die de dieren heeft gemaakt?

“Ja, dat is eigenlijk best een interessant verhaal. Een van de mooie dingen van de NDSM-werf is dat je veel verschillende soorten mensen kunt vinden. Dat hoort bij het voorrecht om hier te werken. Op een dag klopte ik gewoon op de deur van Iwan en vroeg of hij deel wilde uitmaken van dit project. Hij hield van het idee van de dieren en besloot erin te springen. Het is echt mooi hoe soms een leuk idee of project heel verschillende mensen met elkaar verbindt.”

“Ik hou van het contrast tussen ons. Ik ben een kleine Italiaan, echt chaotisch en luidruchtig, terwijl hij een stillere, grote Nederlandse Noordse man is die in dit atelier vol staal, ijzer en gereedschap werkt. Maar ook al lijken we heel anders, we waren vanaf het begin een geweldige match. Wat echt heel leuk is om te zien, is dat ik als ontwerper vrij ben in mijn onwetendheid om te tekenen wat ik wil zonder te weten wat er feitelijk, materieel mogelijk is. Op zijn beurt kent hij de machines en de gereedschappen, hun capaciteit en limieten en de technologie die nodig is om de structuren te realiseren. Dit zorgt voor een mooie balans, want ik kan los gaan in mijn ontwerp, onbeperkt door praktische zaken, en hij kan me dan de grenzen aangeven van wat mogelijk is, wat een soort gouden middenweg creëert. Daarom denk ik dat een project sterk is als het wordt gevoed door verschillende mensen met verschillende expertises. Omdat er hier bij NDSM zoveel verschillende mensen zijn met zoveel verschillende talenten, wordt het een perfecte speeltuin voor mooie projecten.”

Ik ontmoet Anne-Jan bij zijn atelier in Maak Gemeenschap de Hoop in Zaandam. Terwijl we binnen rondlopen kan ik niet anders dan de vergelijking trekken met de kunststad: de ateliers zitten op meerdere hoogte niveaus en zijn stuk voor stuk uniek. Aangezien het een opmerkelijk hete middag is besluiten we om ons gesprek buiten te doen. Terwijl we onder twee grote eiken aan het water achter de broedplaats plaatsnemen, beginnen we te praten.

Anne-Jan, je hebt de Open Call 2021 van Stichting NDSM-werf gewonnen. Kun je wat meer vertellen over hoe het idee van Public Air Filters is ontstaan en waarom je hebt besloten het in te zenden voor de Open Call?

“Ja natuurlijk, Public Air Filters is gekoppeld aan een tentoonstelling die ik later dit jaar in Nieuw-Dakota ga doen, genaamd Asbestos The Magic Mineral. De tentoonstelling neemt het materiaal Asbest als katalysator of casus stuk om een verhaal te vertellen over gevaren die we met het blote oog niet kunnen zien. Toen ik in samenwerking met Nieuw Dakota de tentoonstelling aan het vormgeven was, leek het ons mooi om, aangezien het onderwerp over lucht gaat, een lijn naar buiten te trekken. Zodoende zonden we Public Air Filters in voor de Open Call, om nog een laag aan de tentoonstelling toe te voegen, een laag die zich in de buitenlucht op de werf afspeelt.”

We hebben het idee dat we een bepaalde invloed zouden moeten kunnen uitoefenen op bepaalde omstandigheden van de natuur

‍

“Bijna al mijn werk gaat al jaren over risico en over angst, en dan vooral over het verschil tussen reële angst en irreële angst. Toen ik begon te denken over dit werk vond ik Asbest wel een sensationeel onderwerp en dat is ontstaan in een tijd dat we er nog veel hysterischer over waren dan nu. Zo was er op een gegeven moment in Utrecht een ontruiming van een woonbuurt, omdat er ergens misschien een klein beetje asbest was vrijgekomen. Mijn neiging toen was om te denken dat dat een zwaar overdreven reactie was, maar ik vond die hysterie wel fascinerend. We lopen dag in dag uit tussen de voorbij scheurende auto’s, maar als er dan een heel klein beetje asbest vrij komt gaan alle alarmbellen af. Niet dat dat onterecht is per sé, maar daar zit natuurlijk wel een soort selectiemechanisme, wat mij intrigeert. Zo is het idee om een werk te maken wat over een ‘onzichtbare vijand’ gaat begonnen met ontwikkelen.”

“Wat ik interessant vind aan dingen die we niet kunnen zien is, omdat je het niet kunt zien en niet zelf kunt meten, er automatisch  interessante maatschappelijke structuren ontstaan. Het gevaar moet gekaderd en gemarkeerd worden door een autoriteit. Dat gebeurt meestal door de overheid op advies van de wetenschap. Hierdoor wordt je als burger direct voor de vraag gezet: in hoeverre vertrouw ik de wetenschap en in die autoriteit die de boodschap of uitslag van de wetenschap doorspeelt? Die vertrouwenskwestie die dan ontstaat vind ik interessant, die is vaak ook conflictueus en heerlijk om in te porren.”

De locatie van de NDSM is zeker een interessante omdat je je kunt voorstellen dat daar een soort bijzondere lucht is

‍

“Hier zit ook wel een vergelijking in met wat we het afgelopen jaar hebben meegemaakt met een onzichtbare vijand, de actualiteit heeft in die zin dit project ingehaald. Toen dat nieuws zich ontwikkelde vorig jaar vond ik het, naast heel zorgelijk, deels ook wel een beetje smullen. Dit soort hele heftige maatschappelijk beladen kwesties rondom gevaren en risico, vooral zo verwikkeld in het dagelijkse leven, vind ik het interessantst. Waar ik met mijn werk en straks ook met de tentoonstelling in Nieuw Dakota vooral mee bezig ben, is het kaderen van die onzichtbare vijand, maar dan in de context van luchtkwaliteit. Ik zet met mijn werk een kader en een markering op stukken lucht waardoor er vervolgens een waardeoordeel aan die stukken lucht kan worden geplakt: is de gefilterde lucht dan beter dan de ongefilterde lucht, en is de ongefilterde lucht nog wel te vertrouwen?”

Kun je nog iets meer vertellen over de boodschap achter het kaderen van lucht in de openbare ruimte en het waardeoordeel dat daarop wellicht volgt van de bezoeker over de luchtkwaliteit op NDSM?

“Absoluut, laat één ding duidelijk zijn, het is niet mijn doel om de bezoekers van NDSM angst aan te wakkeren over de kwaliteit van de lucht die zij op de werf inademen. Als je het hebt over het kaderen van lucht, is naar mijn idee het krachtige gebaar van mijn werk dat ik gefilterde lucht aanbiedt aan mensen. Daardoor wordt in één keer alle andere lucht gekaderd als ongefilterde lucht. Wat doet dat met de perceptie van mensen over waar ze lopen en wat ze daar inademen? In de basis zit het werk dus in de perceptie van de omgeving van mensen die je opwekt doordat je gefilterde lucht aanbiedt. Echter, het is en blijft een kunstwerk, wat in essentie niets concreets zegt over de daadwerkelijke luchtkwaliteit die in de longen van langslopende mensen beland.”

Inademen wordt in één keer een soort extravagant avontuur

‍

“De meer achterliggende betekening van het werk heeft te maken met welke plek de mens inneemt in de natuur om ons heen. Ik denk dat wij als mens heel erg geneigd zijn door meerdere facetten om te denken dat we los staan van de natuur en van onze omgeving. Het is voor ons gevoel ons lichaam vs. dat wat zich buiten ons lichaam afspeelt. Terwijl dat natuurlijk niet helemaal klopt met hoe ons lichaam daadwerkelijk functioneert want er zijn heel veel organismen die nodig zijn om ons lichaam draaiende te houden die afkomstig zijn uit de wereld om ons heen. Ik hoop dat mensen zich bewuster worden van die wisselwerking met ons en de natuur als ze mijn werk bekijken. Naast onzichtbare vijanden zijn er ook onzichtbare benodigdheden die zich in de natuur om ons heen bevinden.”

“Naast het conceptuele deel van mijn werk zit er ook een aspect van beleving in. Het balanceert op en over de randen van fictie en non fictie; bezoekers kunnen namelijk zelf niet achterhalen of er echt lucht wordt gefilterd of niet. Daarnaast is er een systeem aan het werk dat het idee van een zichtbaar residu, wat ontstaat door onzichtbare deeltjes in de lucht, uitbaat en manipuleert. Door met dat residu in de weer te gaan wordt het zo over de top getrokken dat het inademen in één keer een soort extravagant avontuur wordt waar je allemaal roze, gele en glimmende groeiende stoffen ziet en tot je neemt. Iets wat in het dagelijks leven heel normaal is, namelijk in en uitademen, wordt opeens een beleving. Het krijgt in één keer een soort fictief avontuurlijke kwaliteit. Dat spel wat ontstaat tussen wat er echt gebeurd en wat de installatie insinueert wat er gebeurd is een belangrijk deel van dit werk.”

Toen ik jouw plan las en in die context na ging denken over luchtkwaliteit legde ik een link naar industrialisatie, speelt het industriële verleden van de NDSM-werf een rol in het werk?

“De locatie van de NDSM is zeker een interessante omdat je je kunt voorstellen dat daar een soort bijzondere lucht is. Het beeld van de vroegere industrie ligt nog vers in het collectieve geheugen, maar moet nu ook plaatsmaken voor het beeld van een woonwijk. Daar wil ik met Public air filters een beetje tussenin gaan hangen. Omdat er op de NDSM-werf steeds meer woningen worden gebouwd, betekent dat dan ook dat de lucht aan het veranderen is. Of is de lucht van de industrialisatie die er toen was nog steeds te vinden? En dan hebben we het nu nog over het ‘buiten’ van NDSM. Ik kan me voorstellen dat de luchtkwaliteit in de NDSM Loods nog meer wordt beïnvloed door de vroegere industrie op dit moment. In zo’n hal, op een vloer waar veel gewerkt is met zware metalen en giftige stoffen, dat krijg je niet even met een stofzuigertje weg. Het is natuurlijk de vraag of het hoeveelheden zijn waar je je zorgen om moet maken, maar het is wel belangrijk om je bewust van te zijn. Dat is eigenlijk hetzelfde contrast als wat ik in mijn werk probeer te verduidelijken: zowel in de loods als buiten de loods noemen we de NDSM-werf, alleen is er wel een verschil in luchtkwaliteit. Hetzelfde verschil als mijn werk uitlokt met de ongefilterde lucht en de gefilterde lucht in de buitenruimte.”

“Ik denk wel dat het gezond zou zijn als we op zoek gaan naar een alternatief voor het zero-risk beeld wat er in westerse democratieën wordt opgeworpen, dat beeld is namelijk een illusie. We hebben het idee gekregen dat wij als mens recht hebben op het geen risico te hoeven lopen en daar in worden tegenwoordig veel beloftes voor gedaan en systemen omheen gebouwd. We zijn constant op zoek naar controle over iets wat we eigenlijk niet kunnen controleren. We hebben het idee dat we een bepaalde invloed zouden moeten kunnen uitoefenen op bepaalde omstandigheden van de natuur terwijl er een hele duidelijke grens aan zit tot hoever dat kan.”

“Heel veel ongezonde stoffen die je beter niet kan inademen functioneren op een kansberekening waar je misschien maar deels invloed op kan uitoefenen. Kijk maar naar Asbest, je kan pech hebben en ziek worden van één keer in aanraking komen met dat stofje. Maar er zijn ook mensen die hun hele leven er mee hebben gewerkt en nooit ergens last van krijgen. Dat betekent dat je in theorie niet veel in hoeft te ademen van een onzichtbare vijand en toch ziek kunt worden. Het zijn bijna een soort anonieme statistieken van onzichtbare gevaren en dat idee wekt een bepaalde spanning op of ontzag. Eigenlijk is het hele leven ook zo, een bijeenraping van anonieme statistieken die het beloop bepalen. Die bewustwording, dat wij deel zijn van een grotere natuur en al haar invloeden en kansen, dat is waar mijn werk het meest in zit.”

Tinka en Zenzi zijn allebei vers van de middelbare school en zijn in eerste instantie op de NDSM-werf terechtgekomen met hun mondkapjesbedrijf. Ondertussen zijn ze naar de oostvleugel in de NDSM Loods verhuisd waar ze onder andere in contact kwamen met NDSM Fuse en de kunstenaars uit de Kunststad. “Toen bedachten we eigenlijk, waarom gaan wij niet iets creatiefs doen?” vertelt Tinka, “daar is Vuurspel uitgekomen. Het is voor ons allebei het eerste grote project, ik noem mezelf ook een beginnend cultureel ondernemer.”  

“We zijn allebei altijd wel bezig geweest met theater” vult Zenzi aan, “voor mij is er gaandeweg ook steeds meer een interesse naar de productionele kant gekomen. Ik heb twee jaar geleden voor het eerste echt de regie op me genomen van een stuk, dat vond ik echt heel tof. Jammer genoeg moest die productie door corona afgekapt worden.”

‍

‍

“Wij werken heel goed samen, we zijn echt een gezamenlijke ideeënmachine,” vertelt Zenzi verder, “we noemen dat een “hivemind”. Toen kwamen we op de gedachte dat we een dialoog wilden maken, dus een theaterstuk met twee mensen. Juist ook omdat we het op die manier ook kleinschalig konden houden als dat nodig zou zijn geweest i.v.m. de pandemie. Het is eigenlijk pas sinds een paar weken dat we dingen uit handen aan het geven zijn. Opeens hebben we acteurs en een productieassistent etc. Het is alsof je je kindje ziet opgroeien.” Tinka knikt instemmend. “Het is inderdaad plotseling groter dan wij alleen geworden,” vertelt ze, “het is ook een hele leuke manier om mensen op de NDSM-werf te leren kennen en te merken hoe iedereen met je meedenkt en je wil helpen waar mogelijk. We wilden bijvoorbeeld in eerste instantie het stuk in de openbare ruimte spelen, maar kwamen toen uit bij Treehouse aangezien zij meer faciliteiten en ervaring hebben op dit gebied. Ze waren gelijk enthousiast aangezien zij ook een beetje de rol op de werf hebben van jonge, beginnende makers een handje helpen. Zo is het balletje gaan rollen”

Vervolgens vertellen de twee jonge theatermakers wat meer over waar Vuurspel inhoudelijk over gaat. “Het idee origineert uit het begrip van cycliciteit,” begint Zenzi, “het idee dat alles in de natuur niet alleen vooruitgang is maar juist een kringloop van fenomenen die de hele tijd terugkomen. Als je in die kringloop zit heb je misschien niet helemaal door dat het moment waarop je nu zit een herhaling is van wat ooit al op een bepaalde manier is gebeurd. Bijvoorbeeld: het einde van een relatie wordt vaak gezien als een tragisch einde van een mooie tijd terwijl het ook juist het begin kan zijn van iets nieuws.”

“Vanuit dit concept zijn we begonnen met het idee van een dialoog,” gaat Tinka verder, “we wilden twee mensen in het stuk volledig opbouwen en onderzoeken hoe hun persoonlijkheden, ervaringen en gewoontes op elkaar inhaken. Daarin proberen we een verhaal te maken dat niet een begin en een eind heeft, maar een cyclus is.”

“De personages in het stuk heten Daan en Doris,” vertelt Zenzi verder, “dat zijn twee meiden die al een paar jaar een relatie hebben en allebei heel aanwezige mensen zijn op een verschillende manier. In hun omgang met elkaar is er heel veel onder het tapijt geschoven door de jaren heen en dat komt op één avond allemaal naar boven.”“Dat ontvlamt vervolgens een verhit gesprek,” vult Tinka aan, “het stuk laat zien hoe de geschiedenis van beide personages hun gedrag beïnvloedt en hoe dat soms wat ongemakkelijk kan werken tussen twee mensen. Die interacties worden in het stuk naast natuurlijke cycliciteit (denk aan gedragspatronen die je van je ouders hebt overgenomen) gelegd waardoor er een licht wordt geworpen op de relatie tussen twee mensen die het publiek hopelijk nog niet eerder heeft gezien.”

In ons gesprek merk ik de passie en energie van Zenzi en Tinka terwijl ze over Vuurspel praten. Ze hebben hun hele netwerk benut en uitgebreid om deze productie te kunnen neerzetten en er heerst een groot gevoel van professionaliteit. “Het spreekwoord ‘nee heb je en ja kun je krijgen’ is heel erg waar,” vertelt Tinka als ik vraag wat de grootste les is die ze meenemen uit dit avontuur. “het is met heel veel aspecten in deze productie een kwestie van durven te vragen geweest.”
“We hebben er zelf de hele rit bovenop gezeten,” zegt Zenzi, “wat het echt een persoonlijke productie maakt, we waren erbij voor de leuke en minder leuke klussen, maar dat is ook het mooie aan zo’n project, vind ik.”

Het beloofd een spectaculaire voorstelling reeks te worden vol intriges en plot-twists die je niet zag aankomen. In combinatie met de kunstzinnige sfeer van Treehouse is Vuurspel er eentje om groot in je agenda te zetten. Neem genoeg water mee, want we kunnen niet garanderen dat het niet wat heet onder de voeten gaat worden! Het is ook een mooie gelegenheid om kennis te maken met de creativiteit van jonge makers op NDSM en ze te steunen na een domper-jaar als het gaat om toneelkunst.